Шинэ хуульчдын Орчлон клубээс зохион байгуулсан лекцийн хураангуй

Голландын Гааг хотод байрлах Олон улсын Эрүүгийн шүүхэд хохирогчийн өмгөөлөгчөөр 2006 оноос хойш ажиллаж буй Н.Орчлон болон АНУ-ын Индианагийн их сургуульд Боловсролын эрх зүйн чиглэлээр магистрын зэрэг хамгаалаад ирсэн Э.Саруул нар “Орчин үеийн хуульч гэж хэн бэ”, “АНУ-д хэрхэн суралцах вэ” гэсэн тус бүрийн сэдвээр оюутан, судлаачдад лекц тавилаа.

Тус лекц Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн хурлын зааланд 18 цагаас эхлэхээр товлогдсон байсан ба намайг цагаасаа 5-10 минутын өмнө очиход заал пиг дүүрсэн байв. Сандал суудал нь хүрэлцээгүй тул заалны хойгуур болон 2 талаар, бүр үүдээр зарим нь зогссон юм. Мөн заалны агааржуулагч төхөөрөмжүүд эвдэрсэн байсан учраас лекц маань их халуухан орчинд 2 цагийн турш үргэлжилсээр өндөрлөсөн юм.

Н.Орчлон эхлээд индэр дээр гарч ирлээ. Тэрээр энэ удаад орчин үеийн гэгдэх хуульч нарын эзэмшсэн байвал зохих чадваруудын тухай, оюутан залууст энэ талаар шинэ санаа, сэдэл өгөх зорилгоор ярихаар бэлтгэжээ. Юун түрүүнд орчин үеийн болон хуучинсаг хуульч нарын гол ялгааг асуув. Чухам ямар чадвар хуульчийг орчин үеийн үү эсвэл хуучинсаг уу гэдгийг тодорхойлох вэ, энэ хоёрын ялгаа нь юу вэ?

Тэгвэл хуучин үеийн хуульчийг тэрээр

• Хуулийг үг үсэггүй цээжилдэг
• Даргархаг, дээрэнгүй харьцаатай
• Бүхнийг мэддэг царайлдаг
• Өөрийн үүрэг, хариуцлага, хууль ёс, хүний эрхэнд итгэдэггүй
• Соёлт ертөнцийн үнэт зүйлсийг ойлгодоггүй
• Мэргэжлийн бахархалгүй хэмээн тодорхойлсон юм.

Дээрх шинжүүдээс ангид байхын тулд та

• Асуудалд ул суурьтай ханддаг /Энэ лекцийг сонсоод баярлаад гараад гүйх биш, таны зорилго эртнээс тодорхойлогдсон, та түүнд бэлтгэгдсэн байх ёстой/
• Мэргэжилдээ дуртай байх /Хуульч мэргэжил заримдаа уйтгартай мэт санагдах нь бий. Туркийн Salt bae яагаад олны танил болж чадав, яагаад гэвэл тэрээр хийж буй ажилдаа passionate бөгөөд мэргэжлийн хандаж байсан нь ийм үр дүнг түүнд авчирсан/
• Өөрт таатай аргаар шинэ зүйлсэд суралцах чадвартай байх
• Гадаад хэлний мэдлэгтэй байх /НҮБ-ын 6 хэлнээс аль нэгийг нь эсвэл хосоор нь эзэмшихгүй бол гадаад гэлтгүй удахгүй дотооддоо ч гологдож эхэлнэ шүү/
• Бичих, илтгэх чадварт суралцсан байх /Оюутан байхдаа, ер нь төгсөөд эрдэм шинжилгээний өгүүлэл бичих ажлаас ер холдож болохгүй. Гадаад улсад сургуульд элсэх, ажилд орох үед тэд танаас Law Review төрлийн сэтгүүлд нийтлүүлсэн мэргэжлийн ямар нэг эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, бичвэр байгаа эсэхийг хардаг/
• Цаг үеийн мэдээллээс хоцрохгүй байх /Мэдээлэл хомс хуульч шүдгүй арслантай адил юм/
• Олон улсын эрх зүйн мэдлэгтэй
• Баг бүрдүүлэх болон багаар ажиллах чадвартай байж гэмээнэ та хуулийн сургуулиа төгсөөд, ирээдүйд орчин үеийн хуульч болох бүрэн боломжтой ажээ.

Та өөрийгөө нисэх онгоцны ахмад хэмээн төсөөлөөрэй. Хэрэв хууль зүйн сургуульд суралцаж буй бол таныг ганц хөдөлгүүртэй онгоцны /урдаа нэг сэнстэй жижиг онгоц/ ахмад гэе. Та ийм жижиг онгоцоор алс холын зайг туулж чадахгүй, өөрөөр хэлбэл, таны чадвар чансаа маш хязгаарлагдмал хэмжээнд байна гэсэн үг юм. Төгсөөд хуучин үеийн хуульчийн шинжийг агуулаад эхэлбэл та хэзээ ч том онгоцны ахмад болж чадахгүй. Хэзээ том оврын Boeing онгоцны ахмад болно, дотор нь байх олон хэлт зорчигч нартай ойлголцож, зохих үйлчилгээг нь үзүүлж чадна – тэр цагт та дэлхийн эрх зүйн тогтолцоогоор зааглагдалгүй олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн, орчин үеийн хуульч болж чадна.

Та юун түрүүнд өөрийгөө дотоодын хөдөлмөрийн зах зээлд үнэлүүлж чадахгүй бол олон улсад гарна хэмээн санах хэрэггүй.

Түүний бас нэг хэлсэн зүйл нь шинээр төгсөгч та бүхэн нарийн чиглэлээр мэргэшсэн хуульч болох ёстой. Жишээ нь олон улсын шүүхэд дараах салбарын эрх зүйн маргаанууд дийлэнх хувийг эзэлдэг. Үүнд:

• Байгаль орчны эрх зүй, уул уурхай ба коммодити
• Олон улсын худалдаа, банк санхүү, хөрөнгө оруулалт, зээл
• Европын эрх зүй
• Олон улсын байгууллага, захиргаа, хөдөлмөрийн эрх зүй, шүүх
• Спортын эрх зүй гэх мэт.

Дүгнэж хэлэхэд, өөрчлөлтийг бид өөрөөсөө эхлэх ёстой. Хэрэв та гадаад улсад суралцах тэтгэлэгт хамрагдсан бол дараагийн хүндээ шат тавьж өг. Сайн боловсон хүчин болох нь таны хувийн ажил амьдралд ч, монгол улсын мэргэжил нэгт салбарын нөхдүүдэд ч эерэгээр нөлөөлж, хуучнаас татгалзахын эхлэл болох юм.

Дараагаар нь АНУ-ын Индианагийн их сургуульд магистрын зэрэг хамгаалсан Э.Саруул индэр дээр гарч ирэв. Тэрээр Боловсролын их сургуульд бакалаврын зэргээ хамгаалсан бөгөөд мэргэжлээрээ 2 жил ажиллаад, АНУ-руу сурахаар явсан байна. Үргэлжлүүлэн, голчлон англи хэл хэрхэн сурсан талаараа ярьсан юм.

Юун түрүүнд гадаад хэл сурах ёстой гэсэн ухамсарыг өөртөө суулга. Ингэхийн тулд түүнийг хүсэл мөрөөдөлдөө хүргэх шат болгон ашиглаж болж байна, эсвэл Хобби сургуулийн хүүхдүүдтэй өөрийгөө харьцуулж, жаал гутарч болж байна. Аль нь ч байсан эцэст нь та гадаад хэлийг би заавал сурах ёстой юм байна гэсэн итгэл үнэмшилтэй болох юм. Э.Саруул энэ талаар олон зүйл ярьж байсан учир би өөрийн тэмдэглэсэн, түүний хэлсэн зарим онцлох ишлэлүүдийг доор оруулав.

• Англи хэл сурахын тулд би 7 хоногт тэдэн өдрийг, өдөрт тэдэн цагийг зарцуулна гэсэн хатуу төлөвлөгөө бүү боловсруул. Харин үр дүнд л анхаарлаа хандуул.
• Англи хэл сурч байна гээд өөрийгөө шийтгэж, ядраах хэрэг байхгүй. Болохгүй бол түүнийг сурах өөр шинэ арга барил эрэлхийл. Санаа нийлсэн нөхөдтэйгөө бэлтгэж болно, эсвэл Боловсролын зөвлөгөө мэдээллийн төв, Америкийн соёл мэдээллийн төв гэх мэт газар сууж, шинэ хүрээлэл үүсгэн, тэдэнтэй цуг бэлтгэ. Тэр газруудаас та ирээдүйн эхнэр, нөхөртэйгөө танилцаж болох юм.
• Гадаад кино үзэхдээ хадмал бичвэртэй үзэх хэрэггүй. Учир нь та түүнийг дотроо уншсанаар, тухайн кинон дээрх англи, америк хүний хэлж буй үгсийг сонсдоггүй учир сонсгол тань сайжрахгүй юм.
• Оюутан байхаасаа илтгэл, мэтгэлцээний клубуудад харьяалагдаж, тэрхүү чадваруудад суралцах хэрэгтэй. Toastmaster тэргүүтэй клубууд мөн байна. Энд бид англиар илтгэл тавьдаг байсан. Үр дүнд нь таны монголоор болон анлиар ярих чадвар сайжрах юм.
• Гадаадруу сургуульд сурахаар нэгэнт шийдсэн бол үүнээс өмнө судалгааны арга зүйд сайтар суралцсан байвал зохино.
• Та одооноос маргааш би АНУ-ын Элчингийн ярилцлагад орох гэж байна хэмээн төсөөлөөд түүнд бэлтгэ.
• Гадаадад сурахдаа монголчууд ихтэй газар юмуу эсвэл тэдэнтэй цуг нэг өрөөнд байрлах нь таны гадаад орчинд уусах, гадаад хэлийг сурахад тань сөргөөр нөлөөлдөг.

Ойрд сонсоогүй сайхан зүйлийг сонсгож, тэнд байсан олон залуусыг сэдэлжүүлсэн, тэдэнд эрч хүч өгсөн Н.Орчлон, Э.Саруул нарт болон тус клубын админуудад талархал илэрхийлэе. Лекцийн талаар тодруулах зүйл байвал та бүхэн Facebook дээрх Шинэ хуульчдын Орчлон клуб группт хандаарай.

Мэдээний эх зургийг Digitalwunder, Pixabay