Криминалистик бол хууль зүйн шинжлэх ухааны тогтолцоонд өргөн байр суурийг эзлэх, түүний нэг хэрэглэгдэхүүн шинжлэх ухаан мөн бөгөөд судлах зүйлийн тухайд ерөнхийд нь авч үзвэл криминалистик нь гэмт хэргийн механизм, зүй тогтол, ач холбогдол бүхий нотлох баримт зэргийг өөрийн тусгай техник, тактикийн арга, хэрэгслийн тусламжтайгаар илрүүлдэг шинжлэх ухаан юм.
Өнөө үед улс орнуудын эрх зүйн тогтолцоо, бүлээс хамаарч криминалистикийн шинжлэх ухааныг янз бүрээр нэрлэж, нэр томъёоны хувьд нэг ёсны стандартыг тогтоожээ. Тухайлбал, Азийн ихэнх улс орнуудад Цагдаагийн шинжлэх ухаан (Police science), Европ, Америкт Шүүхийн шинжилгээ (Forensic science), хуучин зөвлөлтийн холбооны бүрэлдэхүүнд байсан улс орнууд болон манай улсад Криминалистик гэсэн нэршлээр өргөнөөр ашиглагдаж, судлагдаж байна.
Эрт үед нэгэн хэвийн жишиг болон тогтсон мөрдлөг буюу хэргийг илрүүлэх тусгай техник, арга зүй үгүй үед мөрдөн байцаалтын болон шүүхийн шатанд гэмт этгээдүүдийг зөвхөн хүч хэрэглэн нухчин дарж хэргээ хүлээлгэх, эсвэл тэдний мэдүүлэг, олдсон нотлох баримтад найдан аливаа хэргийг шүүн шийдвэрлэдэг байжээ. Хэдийгээр эртний эх сурвалжуудад энэ мэтийн хэд хэдэн техник мэтийн дүгнэлт, баримтууд олддог ч гэлээ энэ нь хожим нь хэдэн зууны дараагаар буюу 16 – 17-р зууны үеэс шинжлэх ухаан болж хөгжих анхны алхмууд нь байсан юм.
16-р зуунд Европын анагаах ухааны сургуулийн дадлагын оюутнууд армид очиж ажиллахдаа анх үхлийн учир шалтгаан, арга барил зэргийг цогцос дээр туршилт хийж ажиллаж байсан. Мөн Амбройс Парэ (Ambroise Pare) гэх Францийн армийн цэргийн эмч цогцос, түүний дотоод эд эрхтний байдал зэргийг ажиглаж, үхлийн учир шалтгаан, байдлыг системтэйгээр судалсан. Дараагаар нь Италийн цэргийн эмч нар болох Фортунато Фидэлис (Fortunato Fidelis) болон Паула Загчиа (Paolo Zacchia) нар өөрсдийн суралцаж байсан салбар болох өвчин, түүний онцгой шинж тэмдэг судлал (Pathology), цаашлаад хүний биеийн дотоод бүтэц судлал, түүнийг судлах анхны орчин үеийн байгууллагыг үүсгэн байгуулсан гэдэг.
18-р зуун гэхэд энэ тухай зарим нэг зохиол, номнууд дээр онолын мэдлэг болон үзэгдэх болсон. Тухайлбал, Францын эмч Фодэрэгийн (Fodere) “Шүүхийн болон олон нийтийн анагаах ухаан” (A Treatise on Forensic Medicine and Public Health), Германы анагаахын эксперт Иохан Петер Франкийн (Johann Peter Franck) “Цагдаагийн анагаах ухаан түүний тогтолцоо” (The Complete System of Police Medicine) нэртэй дисертациуд (treatise) байсан юм.
1773 онд Шведийн химич Карл Вилхэлм Шкийль (Carl Wilhelm Scheele) цогцосноос их хэмжээгээр мишьяк агуулсан оксид (arsenous oxide) болон ердийн мишьяк (simple arsenic) илрүүлэх арга замыг боловсруулсан. Энэ нь хөгжсөөр 1806 онд Германы химич Валентин Роз (Valentin Ross) хохирогчийн гэдэсний хананаас хорыг илрүүлэх арга зам, мөн 1836 онд Английн химич Жэймс Марш (James Marsh) нь хохирогчийн үхлийн шалтгаан нь мишьяк байсан гэдгийг нотлох химийн процессийг буюу туршилтийг анх удаа шүүх хуралдаан дээр хийж үзүүлсэн гэдэг.
Ийнхүү судалгаа шинжилгээний үр дүнд өнөөгийн криминалистикийн тогтолцоонд (system) багтах онол, техник зүй, тактик зүй, арга зүй зэрэг нь хөгжсөн бөгөөд энэ хөгжилд Америкийн шүүхийн шинжилгээний академи (1948), Канадын шүүх шинжилгээний нийгэмлэг (1953), Британий Шүүх шинжилгээний академи (1960), Австралийн шүүх шинжилгээний академи (1967) зэрэг нь үнэтэй хувь нэмэр оруулсан гэдэг. Энд мөн Оросын нэртэй эрдэмтдийг дурдахгүй байхын аргагүй, үүнд: Л.В.Ломоносов, Д.И.Менделеев нар юм.
Дүгнэхэд, Криминалистик бол товчхондоо гэмт хэрэг илрүүлэх урлаг, түүний сургаал бөгөөд манайд энэ салбарыг хариуцсан Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны харьяа Шүүх шинжилгээний алба хэмээх байгууллага байдаг. Өдгөө энэ чиглэлийн хөгжлөөр Япон улс нь бусад улс орныг бодвол тэргүүлэх байр суурийг эзэлдэг байна.
Нэмэлт мэдээлэл. Сир Артур Конан Тойль, түүний 1887 – 1915 онд бичсэн зохиолын зохиомол дүр болох Шерлок Холмес (Sherlock Holmes) нь шүүх шинжилгээний арга барил эзэмшсэн эксперт нэгэн бөгөөд түүний тухай уран сайхны кино өнөөдөр цувралаар гарсаар байгаа билээ.
Зургийг geralt, Pixabay.com
Comments